Σεβάσμιος Nyanadassana: «Η ύψιστη ειρήνη και ευτυχία μπορεί να βρεθεί μόνο σ’ έναν εξαγνισμένο νου»

Διαβάζοντας το βιβλίο «Αυτά που ο Βούδας δίδαξε» του Δρ Βάλπουλα Ράχουλα εντυπωσιάστηκα από την αυθεντικότητά του, κάτι που το έκανε να διαφέρει από οποιοδήποτε παρόμοιο έχω διαβάσει μέχρι στιγμής: Ο λόγος είναι απλός και κατανοητός, διαπραγματεύεται υψηλές ιδέες χωρίς να κουράζει και χωρίς να γίνεται βαρετό, απευθύνεται σε όλους είτε γνωρίζουν τη βουδιστική φιλοσοφία είτε όχι. Και σε μεγάλο ποσοστό αυτό οφείλεται και στην εξαιρετική μετάφραση του Σεβάσμιου Nyanadassana (Ιωάννης Τσέλιος). Μια μετάφραση εξαιρετική που σέβεται το πνεύμα και την απλότητα της βουδιστικής διδασκαλίας μένοντας όσο πιο κοντά γίνεται στην αληθινή, την αυθεντική της φύση.

Φιλοσοφία ή θρησκεία; Τι από τα δύο περιγράφει καλύτερα το βιβλίο «Αυτά που ο Βούδας δίδαξε»;

«Αυτά που ο Βούδας δίδαξε» είναι στην πραγματικότητα περισσότερο κοντά στη φιλοσοφία, αλλά πολύ πιο ολοκληρωμένα. Η φιλοσοφία ασχολείται κυρίως με τη θεωρητική γνώση και όχι με την πρακτική· ενώ ο Βουδισμός δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην άμεση πραγμάτωση της γνώσης μέσω της πρακτικής άσκησης, επομένως είναι μια πρακτική φιλοσοφία ή αλλιώς σοφία, δηλαδή ορθοφροσύνη ως αποτέλεσμα βαθιάς πρακτικής γνώσης ή μεγάλης πείρας.
Είναι επίσης μια πρακτική ψυχολογία, επειδή ασχολείται με την αυτογνωσία, με την αυτοπαρατήρηση, με την ανάλυση του νου, των σκέψεων, της συνείδησης, των συναισθημάτων, των γνωστικών διαδικασιών και των νοητικών ιδιοτήτων· επίσης με τη δυστυχία, την οδύνη, τον πόνο και την ταλαιπωρία που αυτά τα ψυχολογικά φαινόμενα προκαλούν και την απελευθέρωση από κάθε μορφή υπαρξιακής δυστυχίας μέσω μιας πρακτικής μεθόδου.
Αυτό το καταφέρνει ο άνθρωπος μόνο με τη δική του προσπάθεια, χωρίς να στηρίζεται σε υπερφυσικές ή μεταφυσικές δυνάμεις και οντότητες έξω απ’ αυτόν. Ο άνθρωπος είναι ο κύριος του εαυτού του και μόνο αυτός με τις πράξεις του στο παρόν μπορεί να καθορίσει και να εξουσιάσει το μέλλον του.
Επισημαίνεται επίσης, ότι «Αυτά που ο Βούδας δίδαξε» παρέχει μια καταπληκτική εισαγωγή στις διδασκαλίες του ιστορικού Βούδα Γκόταμα. O όρος «ιστορικός Βούδας» απομυθοποιεί το πρόσωπο του μεγάλου σοφού Βούδα και εξαιρεί οποιαδήποτε παραπομπή σε μυθολογικούς και μη ιστορικούς Βούδες που αναφέρονται συνήθως σε μεταγενέστερες βουδιστικές σχολές, όπως Μαχαγιάνα και Βατζραγιάνα, οι οποίες έχουν κάνει τον Βουδισμό τους θρησκεία.

Υπάρχει ένα ευφυολόγημα: «Οι μεταφράσεις είναι σαν τις γυναίκες. Όταν είναι ωραίες δεν είναι πιστές και όταν είναι πιστές δεν είναι ωραίες». Εσείς πώς κινηθήκατε για τη μετάφραση του βιβλίου;

Έχοντας χρησιμοποιήσει την αγγλική πάνω από σαράντα χρόνια και ιδίως στις μελέτες μου για τον Βουδισμό, προσπάθησα να αποδώσω στα ελληνικά όσο το δυνατόν αξιόπιστα το πρωτότυπο αγγλικό κείμενο κάνοντας συνάμα τις μεταφράσεις μου ευκολονόητες και ευανάγνωστες χωρίς απώλεια της ζωτικότητας, κομψότητας και ομορφιάς της ελληνικής γλώσσας.
Ωστόσο, επειδή το βιβλίο είναι φιλοσοφικού και ψυχολογικού περιεχομένου, δεν προτίμησα μια απόδοση η οποία θα μπορούσε να προσφέρει την εύκολη ικανοποίηση της γλωσσικής ομορφιάς, με τον κίνδυνο όμως της επιφανειακής ερμηνείας και παραποίησης του νοήματος.
Γενικά, έχω λάβει αρκετά καλά σχόλια για τη μετάφραση, όπως «εξαιρετική» λέει ο επιστημονικός συντάκτης του Αθηναϊκού-Μακεδονικού Πρακτορείου Ειδήσεων, Παύλος Δρακόπουλος. 

Θα θέλατε να μας πείτε δυο λόγια για τον συγγραφέα του βιβλίου και για ποιο λόγο αποφασίσατε να το μεταφράσετε;

Ο συγγραφέας του βιβλίου, ο Αιδεσιμότατος Δρ Β. Ράχουλα, ο ίδιος βουδιστής μοναχός και λόγιος, έλαβε την παραδοσιακή εκπαίδευση και μόρφωση στη Σρι Λάνκα. Κατείχε μια έδρα στο Πανεπιστήμιο Νορθγουέστερν του Ιλλινόις και ήταν ο Αντιπρύτανης του Πανεπιστημίου Βιντιόνταγια στο Κολόμπο. Θεωρείται ευρέως ως ένας από τους πιο αρμόδιους και φωτισμένους μελετητές της βουδιστικής παράδοσης, με βαθιά γνώση των πρωτότυπων κειμένων.
Ο λόγος που αποφάσισα να μεταφράσω το βιβλίο είναι ότι μου ζητήθηκε αρκετές φορές από Έλληνες που ενδιαφέρονταν για τον Βουδισμό να έχουν κάποιο ουσιαστικό βιβλίο να διαβάσουν για τις αυθεντικές διδασκαλίες του Βούδα, κάτι που δεν έχουν βρει στον ελλαδικό χώρο.
Μέχρι σήμερα χιλιάδες είναι τα βιβλία που έχουν εκδοθεί σε πολλές γλώσσες με αντικείμενο το Βουδισμό. Ωστόσο, λίγα είναι εκείνα που παρουσιάζουν αυτά που πραγματικά δίδαξε ο ιδρυτής του Βουδισμού, ο ιστορικός Βούδας Γκόταμα, και, από αυτά, ελάχιστα είναι εκείνα που έχουν γραφτεί με απλό και κατανοητό τρόπο για το δυτικό άνθρωπο.
Αποφάσισα τελικά να μεταφράσω το παρόν βιβλίο επειδή πληροί αμφότερα τα κριτήρια και είναι ένα από τα κλασικότερα βιβλία που παραθέτουν με ακρίβεια τις αυθεντικές Διδασκαλίες του Βούδα. Είναι ένας περιεκτικός, σαφής, αξιόπιστος και κατατοπιστικός οδηγός που μεταφέρει την αληθινή φύση της βουδιστικής σοφίας, και απολαύει μεγάλης δημοτικότητας σε ολόκληρο τον κόσμο όχι μόνο σε αναγνωστικούς, αλλά και σε ακαδημαϊκούς κύκλους.

Ποιο είναι το νόημα του Βουδισμού και πόση απήχηση μπορεί να έχει στη σημερινή κοινωνία;

Το νόημα του Βουδισμού είναι η απελευθέρωση από τον υπαρξιακό πόνο, την ταλαιπωρία και τη δυστυχία μέσω της καλλιέργειας της σοφίας, της ηθικής διαγωγής και της αυτοσυγκέντρωσης.
Η απήχησή του Βουδισμού είναι ότι προσφέρει ένα εκπαιδευτικό σύστημα που καθοδηγεί τους ανθρώπους να μένουν μακριά από κακές και φαύλες πράξεις, τους προτρέπει να καλλιεργούν καλές πράξεις, και τους διδάσκει να εξαγνίσουν τον νου τους μέσω του διαλογισμού από τα άγρια ένστικτα, τα πάθη και τις νοητικές μολύνσεις που προκαλούν ταλαιπωρία και πόνο στον εαυτό τους και στους άλλους.

Σύμφωνα με πολλές έρευνες ο καθημερινός διαλογισμός κρύβει μεγάλα οφέλη για την ψυχή, το πνεύμα και το σώμα. Τι σημαίνει βουδιστικός διαλογισμός και πόση σχέση έχει με αυτό που έχουμε συνηθίσει να αποκαλούμε «διαλογισμό» στη δυτική κουλτούρα;

Βουδιστικός διαλογισμός σημαίνει νοητική καλλιέργεια που αποσκοπεί στη δημιουργία μιας κατάστασης τέλειας νοητικής υγείας, ισορροπίας, ηρεμίας, αταραξίας και διορατικής γνώσης που είναι απελευθερωτική από τον υπαρξιακό πόνο.
Ενώ διαφορετικά πνευματικά μονοπάτια συνήθως συσχετίζουν τον διαλογισμό με περισυλλογή, προσευχή ή άλλες πρακτικές, ο βουδιστικός διαλογισμός συνδέεται γενικά με τη ενσυνειδητότητα (mindfulness) και την επίγνωση (awareness).
Η «ενσυνειδητότητα» έχει γίνει σίγουρα μια ηχηρή λέξη σε όλο τον κόσμο, αλλά και στην Ελλάδα, τουλάχιστον τα τελευταία δύο χρόνια. Έχει τις ρίζες της στις διδασκαλίες του ιστορικού Βούδα Γκόταμα. Την ενσυνειδητότητα που διδάσκει δεν έχει καμία σχέση με προσευχή, πίστη ή διαλογισμό πάνω σε αντικείμενα και πρόσωπα λατρείας· ούτε έχει σχέση με υποβολή, αυθυποβολή, προκαταλήψεις, ιδεοληψίες, φαντασίες, οραματισμούς. Είναι η ενσυνείδητη παρατήρηση εμπειρικών φαινομένων με αντικειμενικότητα και αποστασιοποίηση, χωρίς την προσπάθεια να τα ρυθμίσουμε, απενεργοποιήσουμε, καταπνίξουμε, σταματήσουμε, επικρίνουμε, αλλάξουμε, παρατείνουμε, ή απωθήσουμε, παρά μόνο να τα κατανοήσουμε όπως αυτά πραγματικά συμβαίνουν, για την επίτευξη της αληθινής γνώσης, η οποία αποφέρει την απελευθέρωση από τον υπαρξιακό πόνο και την ταλαιπωρία.
Παρότι η ενσυνειδητότητα είναι μέρος της «καρδιάς» του βουδιστικού διαλογισμού, λόγω της αποτελεσματικότητας της εφαρμόζεται σήμερα ακόμη και στα πλαίσια διάφορων ψυχοεκπαιδευτικών προγραμμάτων και ψυχοθεραπευτικών προσεγγίσεων. Μάλιστα, η κλινική ψυχολογία και ψυχιατρική έχει αναπτύξει από τη δεκαετία του 1970 μια σειρά θεραπευτικών εφαρμογών που βασίζονται στην ενσυνειδητότητα για να βοηθήσουν ανθρώπους στη μείωση της κατάθλιψης και του άγχους, στη θεραπεία του εθισμού και των ψυχολογικών παθήσεων. Αυτές ονομάζονται γενικά «Παρεμβάσεις με Βάση την Ενσυνειδητότητα» (Mindfulness Based Interventions—MBIs), με κατηγορίες όπως «Μείωση του Άγχους με Βάση την Ενσυνειδητότητα» (Mindfulness-Based Stress Reduc-tion—MBSR) και «Γνωστική Θεραπεία με Βάση την Ενσυνειδητότητα» (Mind-fulness-Based Cognitive Therapy—MBCT).
Μηνιαία προγράμματα που βασίζονται σε μοντέλα ενσυνειδητότητας έχουν υιοθετηθεί ακόμη και σε σχολεία, σε φυλακές, σε νοσοκομεία, σε κέντρα βετεράνων και άλλα περιβάλλοντα. Άλλα προγράμματα ενσυνειδητότητας έχουν εφαρμοστεί για επιπρόσθετα αποτελέσματα, όπως για την υγιή γήρανση, τη διαχείριση βάρους, την αθλητική απόδοση, την βοήθεια παιδιών με ειδικές ανάγκες και ως παρέμβαση κατά τη διάρκεια της περιγεννητικής περιόδου.

Πώς μπορούμε να διαχειριστούμε τις δυσάρεστες καταστάσεις που βιώνουμε καθημερινά γύρω μας ώστε να μην μας καταβάλλουν τόσο πολύ;

Καθώς ο Βουδισμός ενασχολείται πάρα πολύ με την ψυχολογία του ανθρώπου, διδάσκει κατάλληλους διαλογισμούς σύμφωνα με τη γενική ιδιοσυγκρασία ή τον χαρακτήρα κάθε ανθρώπου. Αυτοί οι διαλογισμοί λειτουργούν ως αντίδοτα για ορισμένες αρνητικές τάσεις στον άνθρωπο. Έτσι έχουμε, για παράδειγμα:

• Για τον συγχυσμένο ή θεωρητικό χαρακτήρα: διαλογισμό επί της αναπνοής (ānapāna) για την εγκατάλειψη της ασυνάρτητης σκέψης.
• Για τον οξύθυμο χαρακτήρα: διαλογισμό επί της φιλικότητας (mettā), για την αντιμετώπιση του θυμού, του μίσους, του άγχους, της ζήλιας, του φόβου, της λύπης, της κατάθλιψης.
• Για τον λάγνο, φιλήδονο, ναρκισσιστικό χαρακτήρα: διαλογισμό επί της    ρυπαρότητας του σώματος (asubha), για την αντιμετώπιση της λαγνείας.
• Για τον ευφυή χαρακτήρα: διαλογισμό επί των τεσσάρων  πρωταρχικών υλικών στοιχείων (dhātu) του σώματος, για την αντιμετώπιση της υπεροψίας.

Σε μια εποχή στρατιωτικών εξοπλισμών και συνεχών απειλών για βίαιη εισβολή σε όμορα κράτη ποιο είναι το νόημα του βουδισμού και πώς μπορεί να εφαρμοστεί;

Σύμφωνα με τον Βουδισμό οι άνθρωποι μπορούν να ζήσουν σε ειρήνη και αρμονία, αν εγκαταλείψουν αρνητικά συναισθήματα όπως απληστία, θυμό, μίσος, έχθρα, κακοβουλία, ζήλια, τσιγκουνιά, αλαζονεία, εγωισμό και αυταπάτη και αν καλλιεργήσουν θετικά συναισθήματα, όπως φιλικότητα (mettā) και συμπόνια (karuṇa).
Πιο συγκεκριμένα, ο Βουδισμός διδάσκει ηθικές ανθρώπινες αξίες, αλλά επίσης και τις υψηλότερες ανθρώπινες αξίες μέσω του εξαγνισμού του νου με την πρακτική του διαλογισμού. Στοχεύει στον εξαγνισμό του νου από τα πάθη και τις νοητικές μολύνσεις (kilesa). Αυτά τα πάθη υπήρχαν από την πρωτόγονη ακόμα εποχή του ανθρώπινου είδους και υπάρχουν και σήμερα με τον ίδιο ή ακόμα και χειρότερο τρόπο, προξενώντας πολλά δεινά, βάσανα, κακουχίες, ταλαιπωρία, δυστυχίες, και πόνο στον κόσμο.
Για όσους αποστρέφονται οποιοδήποτε είδος ανήθικης σωματικής, λεκτικής και νοητικής συμπεριφοράς και επιθυμούν να επιτύχουν μια κατάσταση ηθικής και διανοητικής καθαρότητας, η διδασκαλία του Βούδα προσφέρει μια εξαιρετική καθοδήγηση.
Παρέχει μια μέθοδο καλλιέργειας καλών ιδιοτήτων όπως νοημοσύνη, επίγνωση, ενσυνειδητότητα, ενσυναίσθηση, ηθικές αξίες, αυτοσυγκέντρωση, ενεργητικότητα, εμπιστοσύνη, χαρά, φιλικότητα, συμπόνια, ηρεμία του πνεύματος και ούτω καθεξής. Αυτές οι καλές ιδιότητες οδηγούν τελικά στην επίτευξη της ανώτερης σοφίας που βλέπει την παροδική και επώδυνη φύση του «νου και της ύλης» όπως πραγματικά είναι, συνειδητοποιώντας έτσι την απώτατη αλήθεια, την ύψιστη ειρήνη και ευτυχία, το Νιμπάνα. Αυτή η ύψιστη ειρήνη και ευτυχία μπορεί να βρεθεί μόνο σ’ έναν εξαγνισμένο νου.

Who is who

Ο μεταφραστής, ο Σεβάσμιος Nyanadassana (Ιωάννης Τσέλιος), γεννήθηκε το 1959 στις Σέρρες, τελείωσε τη μέση εκπαίδευσή του στη Θεσσαλονίκη και σπούδασε Κοινωνιολογία στο Πανεπιστήμιο Γκαίτε της Φρανκφούρτης στη Γερμανία.
Είναι βουδιστής μοναχός και λόγιος, ο μοναδικός σύγχρονος Έλληνας που έζησε σε μοναστήρια της Σρι Λάνκα και της Βιρμανίας για περισσότερα από σαράντα χρόνια, αποκτώντας εμπεριστατωμένη γνώση των Διδασκαλιών στην αυθεντική τους μορφή, αυτή της αρχαίας ινδικής γλώσσας Πάλι. Ο ίδιος έχει συγγράψει και μεταφράσει πάνω από δέκα βιβλία βουδιστικού περιεχομένου στα Γερμανικά, στα Αγγλικά, στα Σιναλεζικά, στα Ελληνικά και στα Πάλι. Έμπειρος ομιλητής, έχει στο ενεργητικό του πλήθος διαλέξεων στα Αγγλικά στα Σιναλεζικά και στα Ελληνικά.